Teoria

Teoria poliwagalna to w mojej karierze zawodowej przełomowe odkrycie, które pozwoliło mi lepiej zrozumieć moich pacjentów i siebie. Dzięki wiedzy, którą nabyłam z różnych książek oraz podczas szkolenia na terapeutę SSP jestem w stanie pomagać moim pacjentom bardziej efektywnie w zgodzie z nurtem holistycznego podejścia do człowieka.

Czym jest teoria poliwagalna i dlaczego uważam, że wszystkie osoby, których praca polega na pomaganiu innym powinny zgłębić tę teorię? Dowiecie się tego w dzisiejszym artykule.

Teoria poliwagalna to teoria o funkcjonowaniu układu nerwowego, a dokładnie o funkcjonowaniu nerwu błędnego – dziesiątego, najdłuższego nerwu czaszkowego. Twórcą tej teorii jest dr Stephen W. Porges, który prowadził badania nad nerwem błędnym przez 40 lat, by stworzyć protokół słuchania terapeutycznego SSP ( Safe and sound protocol) regulujującego pracę układu nerwowego, a w konsekwencji całego ciała.

Aby lepiej zrozumieć dlaczego prawidłowe funkcjonowanie nerwu błędnego jest tak ważne dla naszego ciała, należy zwrócić uwagę na wszystkie narządy, których pracę reguluje.

Nerw błędny ściśle współpracuje z czterema innymi nerwami czaszkowymi – nerwem V (trójdzielnym), VII (twarzowym), IX (językowo gardłowym) oraz XI (dodatkowym). Sam nerw błędny unerwia:

1. Ruchowo – mięśnie podniebienia, gardła i krtani
2. Czuciowo – oponę twardą tylnego dołu czaszki, tylny odcinek zewnętrznej powierzchni błony bębenkowej, skórę ściany tylnej i dolnej przewodu słuchowego zewnętrznego, część małżowiny usznej i krtań
3. Parasympatycznie (przywspółczulnie) – wszystkie narządy klatki piersiowej: (tchawica, oskrzela, opłucna, przełyk, serce, osierdzie), narządy jamy brzusznej: żołądek, trzustka, śledziona, wątroba, nerki, nadnercza, jelito cienkie, początkowy odcinek jelita grubego).

Zaburzenia pracy nerwu błędnego rozregulowują pracę narządów przez niego unerwionych, a także tych unerwionych przez nerw V, VII, IX i XI.

Wróćmy do teorii poliwagalnej.

Od zawsze uczono nas na biologii, że układ nerwowy dzieli się na układ współczulny i przywspółczulny.

Układ współczulny odpowiada za mobilizację organizmu podczas zagrożenia oraz aktywuje reakcję obronną organizmu – walki lub ucieczki.

Układ przywspółczulny odpowiada za poczucie bezpieczeństwa oraz stan relaksacji organizmu.

Dr Porges zaczął zastanawiać się dlaczego niektóre osoby doświadczające silnego stresu mobilizują się do walki lub ucieczki, a niektóre mdleją. Ta myśl skłoniła Porgesa do rozpoczęcia badań nad funkcjonowaniem układu nerwowego i nerwu błędnego. Dzięki tym badaniom odkrył, że u ludzi nerw błędny posiada dwie gałęzie, a nie jedną i właśnie aktywacja działania jednej z tych gałęzi nerwu powoduje w stanie silnego stresu omdlenie.

Według teorii poliwagalnej funkcjonowanie układu nerwowego regulowane jest przez:

1. Gałąź grzbietową nerwu błędnego (układ przywspółczulny) – ewolucyjnie najstarsza część układu nerwowego, która powstała ok 500 milionów lat temu. Aktywuje się ona w stanach bezpośredniego zagrożenia życia. To właśnie ta gałąź powoduje demobilizację organizmu oraz omdlenie. Organizm jest wprowadzony w tryb przetrwania. Wspaniałym przykładem działania gałęzi grzbietowej nerwu błędnego w warunkach stresowych jest „udawanie” bycia nieżywą przez mysz, kiedy pochwyci ją kot. Mysz nie udaje, lecz jej układ nerwowy doprowadził ją do „odłączenia”.

Gałąź grzbietowa unerwia narządy podprzeponowe oraz pozytywnie wpływa na regulację funkcji układu moczowego i trawiennego. Kiedy nasz organizm wejdzie w funkcjonowanie w warunkach stresowych wtedy działanie tej gałęzi zaburza funkcje trawienne, powoduje depresję, uczucie zagubienia, samotności, niedostępności oraz wycofanie z kontaktów społecznych.

2. Układ współczulny (sympatyczny) – powstał około 400 mln lat temu. Odpowiada za mobilizację organizmu do reakcji walki lub ucieczki. Aktywuje się w momencie zagrożenia, poczucia niebezpieczeństwa. Układ ten reguluje pracę serca – przyspiesza tętno. W momencie stresowym układ ten odpowiada za rozszerzenie źrenic, zwiększenie potliwości, zmniejszenie produkcji śliny, wzrost ciśnienia krwi, przyspieszenie oddechu, zwolnienie perystaltyki jelit itd. Kiedy działanie układu współczulnego zdominuje ciało, wtedy osoba będzie czuła się ciągle niespokojnie, będzie doświadczała stanów lękowych i ataków paniki, będzie bardzo czujna. Może pojawić się uczucie odseparowania od innych oraz brak połączenia ze sobą.
3. Gałąź brzuszną nerwu błędnego – ewolucyjnie najmłodsza część regulująca nasze ciało, gdyż powstała ok 200 mln lat temu. Gałąź ta unerwia narządy nadprzeponowe. Dzięki niej prawidłowo działa układ trawienny, oddechowy oraz metabolizm. Jej funkcjonowanie przywraca stan zaangażowania społecznego oraz poczucie równowagi emocjonalnej. Dzięki prawidłowemu działaniu gałęzi brzusznej nerwu błędnego człowiek ma poczucie bezpieczeństwa, czuje połączenie ze światem i z samym sobą. Osoba funkcjonująca w stanie relaksacji jest produktywna, ma dużo energii, odkrywa nowe możliwości. Jest dostępna, wspierająca oraz wykazuje empatię w stosunku do innych oraz siebie. Łatwiej takiej osobie jest być w momencie, tu i teraz i nie zwracać uwagi na wszelkie dystraktory.

Tutaj pojawia się bardzo ważne pytanie – skąd nasze ciało wie, czy jesteśmy bezpieczni oraz którą część układu nerwowego należy aktywować?

Za ten proces odpowiedzialna jest neurocepcja.

Neurocepcja to termin stworzony przez dr Porgesa. Jest to zbieranie informacji z otoczenia poza świadomą kontrolą na temat stanu bezpieczeństwa. Zdarza się, że nie dostrzegamy świadomie pewnych sygnałów z otoczenia, które świadczą o nadchodzącym niebezpieczeństwie, jednak dostrzegamy sygnały, które płyną z naszego ciała świadczące o przełączeniu układu nerwowego na działanie układu współczulnego lub części grzbietowej nerwu błędnego, np. wzmożona potliwość, niepokój.

Nasze ciało stara się regulować samodzielnie nasze funkcjonowanie. Zazwyczaj po wydarzeniu powodującym stres, układ nerwowy sam wraca do stanu relaksacji i „przełącza się” na funkcjonowanie gałęzi brzusznej nerwu błędnego. Jednak zdarza się, że pod wpływem różnych czynników regulacja ta zostaje zaburzona, np. przez silny i długotrwały stres, wydarzenia traumatyczne (może to być zwykła kłótnia z partnerem), nagłe i nieprzewidywalne zmiany. Układ nerwowy pomimo minięcia niebezpieczeństwa zostaje pod wpływem funkcjonowania gałęzi grzbietowej lub układu współczulnego. Zdarza się też, że już od najmłodszych lat układ nerwowy funkcjonuje w stanie stresowym i powoduje liczne zaburzenia w funkcjonowaniu naszego organizmu (np. autyzm).

Co się wtedy dzieje z naszym ciałem? Stanley Rosenberg w swojej książce pt. „Terapeutyczna moc nerwu błędnego” opisuje ogólnoustrojowe objawy zaburzonej pracy układu nerwowego jako „głowy Hydry”, gdyż w miejsce leczonej dolegliwości pojawiają się kolejne, nowe dolegliwości. Przykre objawy, które się pojawiają są ogólnoustrojowe i często nie znajdują potwierdzenia w żadnych badaniach. Osoba odwiedza wtedy kilkunastu lekarzy i po wykonaniu wszelkich badań (które nie potwierdzają żadnej choroby) dowiaduje się, że „taka jest jej uroda” lub zostają jej przepisane leki psychiatryczne. Objawy niestety same nie mijają i potrafią latami obniżać komfort życia, a nawet doprowadzić do załamania psychicznego.

Rosenberg wskazał obszary, w których pojawiają się różnorodne problemy zdrowotne w dysfunkcji nerwu błędnego:*

1. Chroniczne napięcie:

• Napięte, twarde mięśnie
• Ból karku i mięśni barków
• Migreny
• Bóle pleców
• Zaciśnięte zęby
• Zgrzytanie zębami podczas snu
• Napięte mięśnie twarzy lub gałek ocznych
• Zimne dłonie i stopy
• Nieuzasadniona potliwość
• Napięcie po wysiłku fizycznym
• Bóle stawów
• Nerwowość
• Zawroty głowy
• Ściskanie w gardle

2. Problemy emocjonalne:

• Drażliwość, gniew
• Uczucie przygnębienia
• Uczucie beznadziei
• Brak energii
• Skłonność do płaczu
• Ogólny lęk
• Uczucie ciężkości
• Wydłużone okresy depresji
• Strach
• Koszmary nocne
• Niepokój
• Zaburzenia snu
• Nadmierne zamartwianie się
• Trudności z koncentracją
• Zapominanie
• Frustracja
• Nadmierne pogrążenie w marzeniach, fantazjowanie

3. Problemy z sercem i płucami:

• Bóle w klatce piersiowej
• Astma
• Hiperwentylacja
• Krótki oddech
• Nieregularny rytm serca
• Wysokie ciśnienie krwi

4. Dysfunkcje organów wewnętrznych:

• Zaburzenia trawienia
• Zaparcia
• Biegunka
• Problemy z żołądkiem
• Nadkwasota
• Wrzody żołądka
• Zgaga
• Utrata apetytu
• Objadanie się

5. Problemy z układem odpornościowym:

• Częste przeziębienia
• Drobne infekcje
• Alergie

6. Problemy behawioralne:

• Częste wypadki lub kontuzje
• Zwiększone spożycie alkoholu lub palenie tytoniu
• Nadmierne zażywanie leków
• Autyzm
• Zespół Aspergera
• ADHD
• ADD

7. Relacje interpersonalne:

• Nadmierny lub nieuzasadniony brak zaufania
• Trudności w dochodzeniu do porozumienia
• Brak zainteresowania seksem

8. Zaburzenia umysłowe:

• Nadmierne zamartwianie się
• Trudności z koncentracją
• Trudności z pamięcią
• Trudności z podejmowaniem decyzji

9. Inne problemy:

• Nadmierne bóle menstruacyjne
• Problemy ze skórą

Duża ilość wyżej wymienionych objawów towarzyszy również chorobom autoimmunologicznym, które również pojawiają się po długotrwałym stresie.

Warto przyjrzeć się sobie i objawom chorobowym, które nam dokuczają. Dobrze jest zastanowić się kiedy nasze dolegliwości miały swój początek, kiedy nasze zdrowie „zaczęło się sypać”.

Ścieżka do zdrowia potrafi być skomplikowana, lecz gwarantuję, że da się wyzdrowieć lub chociaż polepszyć swoją jakość życia nie tylko lekarstwami. Ważne jest holistyczne podejście do ciała, dbanie o dietę oraz własne samopoczucie.

W regulacji  działania układu nerwowego pomoże nam SSP – Safe and sound protocol, który opiszę w kolejnym artykule.

Mam nadzieję, że wiedza, którą podzieliłam się w swoim artykule była dla Ciebie przydatna i pomogła Ci zrozumieć swoje ciało.

• S. Rosenberg – Terapeutyczna moc nerwu błędnego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2020r.